Đặc điểm của văn học Việt Nam hiện đại nổi bật

Trải qua hơn một thế kỷ phát triển với nhiều biến động lịch sử, văn học hiện đại đã định hình những đặc điểm riêng về nội dung, nghệ thuật và quan niệm sáng tác. Dưới đây Geego.com.vn chia sẻ đến bạn những đặc điểm của văn học Việt Nam hiện đại nổi bật và tiêu biểu nhất.

Khái quát đặc điểm của văn học Việt Nam hiện đại

Gắn bó chặt chẽ với vận mệnh dân tộc

Một đặc điểm xuyên suốt của văn học Việt Nam hiện đại là tinh thần yêu nước và sự gắn kết với các biến động lịch sử. Từ phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX đến Cách mạng tháng Tám, hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, rồi đến giai đoạn xây dựng đất nước sau 1975, văn học luôn phản ánh tâm tư, khát vọng và lý tưởng của nhân dân.

• Giai đoạn 1930 – 1945, văn học thiên về thức tỉnh tinh thần dân tộc, phê phán xã hội thuộc địa và thể hiện khát vọng giải phóng con người;
• Giai đoạn 1945 – 1975, văn học kháng chiến mang tinh thần sử thi, lãng mạn cách mạng, ngợi ca người lính, nhân dân và lòng yêu nước;
• Thời kỳ đổi mới sau 1986, văn học tập trung đi sâu vào hiện thực đời sống, phản tỉnh, suy tư về con người cá nhân trong bối cảnh hậu chiến và hội nhập.

Chính mối liên hệ mật thiết với đời sống chính trị – xã hội đã khiến văn học hiện đại Việt Nam vừa mang hơi thở thời đại, vừa đóng vai trò như một hình thức ghi chép lịch sử bằng ngôn từ.

Đề cao con người và đời sống cá nhân

Nếu như văn học trung đại coi trọng cái “ta” cộng đồng, đề cao tư tưởng đạo lý Nho – Phật, thì văn học hiện đại chuyển dần cái nhìn sang “cái tôi” cá nhân với những xung đột tâm lý và khát vọng riêng. Sự xuất hiện của văn học lãng mạn, đặc biệt trong phong trào Thơ mới 1932 – 1945 đánh dấu bước chuyển nổi bật khi các tác giả mạnh dạn bộc lộ cảm xúc, suy tư cá nhân trước thiên nhiên, tình yêu, thân phận và cuộc đời.

Đến thời kỳ sau 1975 và nhất là sau đổi mới 1986, văn học chú trọng hơn vào đời sống con người thường nhật: niềm vui, nỗi buồn, sự cô đơn, sự tha hoá, quá khứ chiến tranh, ký ức gia đình… Những tác phẩm tiêu biểu như Nỗi buồn chiến tranh, Bến không chồng, Thời xa vắng, Cánh đồng bất tận… tất cả đều thể hiện rõ xu hướng con người hóa đời sống, giảm tính lý tưởng và tăng tính trải nghiệm.

Tiếp thu mạnh mẽ tinh hoa văn học thế giới

Sự ra đời và phổ biến của chữ Quốc ngữ tạo điều kiện cho văn học Việt Nam tiếp xúc sâu rộng với văn hóa phương Tây. Từ đầu thế kỷ XX các thể loại mới như tiểu thuyết, truyện ngắn, bút ký, phóng sự, kịch nói xuất hiện, thay thế cho văn vần và truyện truyền kỳ truyền thống.

Ảnh hưởng của văn học Pháp, Nga, Trung Quốc hiện đại và sau này là văn học Mỹ – Latinh, Nhật Bản và châu Âu đã giúp văn học Việt Nam làm mới tư duy nghệ thuật. Các nhà văn không ngừng thử nghiệm thủ pháp tự sự, dòng ý thức, kết cấu phi tuyến, biểu tượng hóa,… tạo nên diện mạo hiện đại, đa dạng.

Phong phú về đề tài và cảm hứng

Một đặc điểm của văn học Việt Nam hiện đại tiếp theo là sự mở rộng đề tài. Tùy từng giai đoạn, văn học Việt Nam tập trung vào những mảng khác nhau:

• 1930 – 1945: Đề tài tình yêu, thân phận cá nhân, phê phán xã hội thuộc địa, nỗi đau mất nước;
• 1945 – 1975: Hình tượng người lính, hậu phương, sản xuất, tinh thần đoàn kết dân tộc;
• Từ 1986 đến nay: Các vấn đề gia đình, giới tính, thân phận phụ nữ, người dân tộc, người yếu thế, đô thị hóa, di dân, ký ức, tâm linh, chiến tranh và hậu chiến.

Nhờ sự đa dạng này văn học hiện đại đã phản ánh đa chiều về cuộc sống, không chỉ ca ngợi mà còn đặt ra nhiều câu hỏi nhân sinh sâu sắc.

Đổi mới hình thức nghệ thuật và ngôn ngữ

So với văn học trung đại vốn câu nệ niêm luật, thi pháp thì văn học hiện đại phát triển theo hướng tự do, mở rộng, sáng tạo. Ngôn ngữ đời thường, khẩu ngữ, ngôn ngữ nhân vật… được sử dụng phổ biến, tạo cảm giác gần gũi và chân thật.

Thơ ca chuyển từ thể Đường luật sang thơ tự do, thơ năm chữ, bảy chữ, thơ văn xuôi. Văn xuôi hiện đại thay đổi kết cấu từ truyền thống (mở – thắt – mở) sang kết cấu dòng chảy ý thức, đa tuyến, mở kết, hoặc kết cấu theo tâm lý nhân vật.

Ngoài ra, kỹ thuật đối thoại, độc thoại nội tâm, trần thuật khách quan – chủ quan, giọng điệu mỉa mai, đa thanh cũng góp phần tạo nên tính hiện đại trong thể hiện nghệ thuật.

Hình thành đội ngũ tác giả đa dạng

Một trong những đặc điểm quan trọng của văn học Việt Nam hiện đại là sự xuất hiện đội ngũ tác giả thuộc nhiều thế hệ, nhiều xu hướng sáng tác. Từ các nhà văn tiên phong như Phạm Quỳnh, Tự Lực Văn Đoàn, Nam Cao, Vũ Trọng Phụng, Xuân Diệu, Huy Cận… đến thế hệ kháng chiến như Tố Hữu, Nguyễn Minh Châu, Lê Lựu, Nguyễn Khải, Xuân Quỳnh, và các bút đương đại như Nguyễn Ngọc Tư, Hồ Anh Thái, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Nhật Ánh, Di Li…

Họ đến từ nhiều vùng miền, nhiều thành phần xã hội, tạo nên sự phong phú trong giọng điệu, cảm hứng và phong cách.

Xem thêm:

• Tổng hợp những câu chuyện cười hay mang nhiều ý nghĩa
• Những câu chuyện về Rồng và những bộ phim hoạt hình nổi tiếng

Tính nhân văn sâu sắc và khát vọng đổi mới

Xuyên suốt các giai đoạn văn học Việt Nam hiện đại luôn hướng về con người, hướng đến giá trị nhân văn, đề cao lòng trắc ẩn, tình người, tinh thần nhân đạo và khát vọng sống. Văn học không chỉ ngợi ca cái đẹp, cái thiện mà còn mạnh dạn phê phán cái xấu, cái ác, đấu tranh với sự bất công, giả dối.

Đặc biệt, từ sau đổi mới, các nhà văn không ngừng tìm tòi, khám phá chiều sâu tâm lý cá nhân, thậm chí đối diện với các góc tối của đời sống. Tính phản biện, tính đối thoại và khát vọng cách tân trở thành động lực thúc đẩy văn học phát triển.

Hội nhập nhưng vẫn giữ bản sắc dân tộc

Dù chịu ảnh hưởng mạnh từ bên ngoài nhưng văn học nước ta vẫn giữ được hồn cốt riêng. Những yếu tố dân gian, ngôn ngữ truyền thống, phong tục, văn hóa làng xã vẫn được đưa vào tác phẩm, tạo nên bản sắc riêng không trộn lẫn.

Đặc điểm của văn học Việt Nam hiện đại là sự kết hợp giữa cảm hứng yêu nước, ý thức cá nhân và khát vọng đổi mới đã tạo nên bản sắc riêng khó trộn lẫn. Nhờ đó, văn học không chỉ lưu giữ quá khứ mà còn góp phần định hình tư tưởng, cảm xúc và giá trị của hiện tại.